Układ przestrzenny średniowiecznego miasta
Darłowo do połowy XIV wieku było miastem otoczonym obronnymi wałami i okalającą je fosą. Około 1500 r. miało kształt regularnego czworokąta owymia- rach około 400 metrów na osi wschód – zachód i około 380 metrów na osi północ – południe. Centralnie położony był główny plac targowy miasta - czworo-kątny rynek. Od jego boków rozchodziły się ulice prowadzące w kierunku bram i murów miejskich. Ulice (Műhlen-strasse/ob. Młyńska,Langestrasse/Długa ob. Powstańców Warszawskich, Erbstrasse/ob. Pocztowa, Wendestrasse/ ob. Wenedów, Klapperstrasse/ob. Rzemieślnicza, Papenstrasse/ ob. Fran- ciszkańska i Hotelowa) przecinały się pod kątem prostym, tworząc siatkę regularnych kwartałów. Pośrodku rynku znajdował się budynek ratusza w kwar-tale do niego przyległym kościół Mariacki. Miasto było otoczone murami zaopatrzonym w trzy przejazdowe bramy, furtę zamkową oraz baszty. Bramy Wieprzańska i Wysoka zamykały wylot ulicy Długiej od południa i północy w kierunku Koszalina oraz Słupska, brama Nowa od zachodu w kierunku Münde (dzisiejszego Darłówka), a od wschodu furta prowadząca do książęcego zamku. Linia murów liczyła ok. 1500 m. Ich grubość wahała się od 1 do 2 m, a wysokość mogła dochodzić nawet do 10 m (wysokość muru przy zamku na zrekonstruowanym fragmencie muru wynosi 10 m). Co 20 – 30 metrów rytm murów przerywany był wystającymi przed lico basztami, otwartymi od strony miasta. W obrębie murów znajdował się zamek otoczony odrębnym obwarowaniem, poza murami na przedmieściu Wieprzańskim, „Münder” (Zachodnim) i Słupskim dwa młyny: książęcy i wodny, trzy kościoły (pw. św. św. Mikołaja, Gertrudy, Jerzego), nieliczne budynki przemysłowe, port z zapleczem remontowym, spichlerze, stodoły, szpital, przytułki, cmentarz, chaty pasterskie i ogrody. Opisany wygląd Darłowa z około 1500 roku, znany jest jedynie z hipotetycznej rekonstrukcji F. Boehmera, zamieszczonej w Geschichte der Stadt Rűgenwalde, wydanej w 1900 roku w Szczecinie. Okres ten autor dopełnia kolejną rekonstrukcją, na której zaznaczone są okoliczne miejscowości (m. in. Zitzow/Cisowo, Gruppenhagen/Krupy, Sellen/Zielnowo, Preetz/Porzecze, Neuwasser/Dąbki), rzeki (Wipper/Wieprza, Grabow/Grabowa, Todtes Wasser/Martwa Woda), jeziora (Bukowischer See/jezioro Bukowo, Vittischer See/jezioro Kopań) oraz wyniesienia terenowe i lasy miejskie. Obie rekonstrukcje uzupełniają niniejszą prezentację.
Od stuleci budynki wznoszono z materiałów dostępnych na danym terenie. W okresie średniowiecza zarówno w mieście, jak i na wsi budulcem konstrukcyjnym było drewno, a osadnicy niemieccy upowszechnili konstrukcję szkieletową – domy szachulcowe z drewna i gliny. Łatwopalność takich siedzib w konsekwencji doprowadziła stosunkowo szybko do wydania odpowiednich rozporządzeń zabraniających budowy drewnianych domów i popierających budownictwo murowane. Zabudowa stopniowo ewoluowała więc ku materiałom bardziej trwałym.
W Darłowie średniowieczny model domu ukształtował się ostatecznie XV wieku. Był to budynek szczytowy, wielokondygnacyjny, posadowiony na wąskiej parceli. Posiadał wysoką sień ze schodami prowadzącymi na piętra. Zasadniczą funkcję konstrukcyjną domu pełniły ściany boczne, które były jednocześnie murem ogniowymi i w swej znaczącej grubości mieściły komin. W głębi działki znajdowała się zabudowa gospodarcza. Na ekspozycji zamieszczona jest w formie fryzu rekonstrukcja średniowiecznej zabudowy miejskiej oraz kilka przykładów średniowiecznej ceramiki budowlanej. Są to gotyckie cegły kształtowane pochodzące z kościoła Mariackiego w Darłowie.
Plan Darłowa i okolic wg. F. Boehmera w: Geschichte der Stadt Rűgenwalde. Stettin 1900.
